(Υπουργείου) Παιδείας αντέχου

Στοχαστική δοκιμή σχετικά με τη σχέση Παιδείας-Εκπαίδευσης και το ρόλο του σχολείου και του Υπουργείου Παιδείας στην προσφορά αυτής.

Παιδεία και εκπαίδευση. Δυο λέξεις με κοινή ρίζα, αλλά τελείως διαφορετική σημασία. Κι όμως η σύγχιση που επικρατεί μεταξύ αυτών των όρων είναι αξιοπρόσεκτη. Και αναρωτιέται κανείς γιατί, ενώ έχει διασαφηνιστεί χιλιάδες φορές, συνεχίζεται η λανθασμένη χρήση του πρώτου όρου σε φράσεις που δεν έχουν καμία σχέση με το νόημά του, όπως για παράδειγμα: "Υπουργός Παιδείας".

Οι λέξεις εκπαίδευση και παιδεία δεν είναι ταυτόσημες. Όπως δεν είναι ταυτόσημες και οι λέξεις έκσταση και στάση, έκφραση και φράση, εκφόρτωση και φόρτωση, έκλαμψη και λάμψη, εκδορά και δορά και λοιπές ομόρριζες.

Ας ξεκαθαρίσουμε εδώ την ειδοποιό διαφορά μεταξύ αυτών των δύο εννοιών. Μπορούμε να εκπαιδεύσουμε ένα σκύλο να φέρνει το μπαλάκι πίσω. Μπορούμε να εκπαιδεύσουμε μια αρκούδα να χορεύει όταν ακούει το χτύπημα του τυμπάνου. Μπορούμε να εκπαιδεύσουμε έναν ελέφαντα να ισορροπεί πάνω σε μια μπάλα. Μπορούμε επίσης να εκπαιδεύσουμε τη ρομποτική γάτα της toshiba να κάνει τούμπες και πιρουέτες στον αέρα.

Μπορούμε πιο συγκεκριμένα να εκπαιδεύσουμε έναν Κινέζο να δουλεύει 23,98 ώρες το 24ωρο για να κατασκευάσει ανταλλακτικά ξυραφάκια ξύστρας που δε θα χρησιμοποιήσουμε ποτέ . Μπορούμε να εκπαιδεύσουμε έναν ολόκληρο λαό να ψηφίζει άχρηστους κλόουν μόνο και μόνο επειδή έχουν όμορφα χρώματα στο λογότυπο των κομμάτων τους.

Μπορούμε να εκπαιδεύσουμε ένα μαθητή ώστε να γίνει το μελλοντικό μας πρόβατο. Και κυρίως μπορούμε να τον εκπαιδεύσουμε με τέτοιον τρόπο, ώστε να ψωνιστεί, να νομίζει ότι επειδή έβγαλε μερικές δεκάδες χιλιάδες μόρια έγινε κάποιος. Έγινε σημαντικός, ανώτερος από τους άλλους. Δεν έγινε απλά άνθρωπος, όχι. Να τον κάνουμε να αισθάνεται θεός.

Συνοψίζοντας μπορούμε να πούμε ότι η εκπαίδευση συνιστά αυτή ακριβώς την απόκτηση εξαρτημένων αντανακλαστικών από τον εκπαιδευόμενο, με βάση τη θέληση και τους απώτερους σκοπούς του εκπαιδευτή.

Αντίθετα, η παιδεία είναι κάτι το ευρύτερο. Είναι η πνευματική ανύψωση, η μόρφωση μαζί με τη δικαοσύνη, η άποψη μαζί με την κρίση. Είναι το απαύγασμα επίπονων προσπαθειών μύησης στο μυστικό της παραδοχής των λαθών. Γιατί η παιδεία ουσιαστικά είναι καρπός αυτής ακριβώς της προσπάθειας. Της προσπάθειας να μάθεις μέσα από τα λάθη σου. Να μάθεις να τα διορθώνεις, να προσαρμόζεσαι και να κρίνεις ανάλογα με την περίσταση.

Η παιδεία δεν είναι προγραμματισμένα αντανακλαστικά και μέθοδοι επίλυσης

δευτεροβάθμιων εξισώσεων. Δεν είναι αλγοριθμική αντιμετώπιση προβλημάτων, ούτε αποστήθιση τμημάτων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Είναι η διαμόρφωση του πνεύματος, του καλαίσθητου, του δίκαιου, του αληθινού. Είναι η σφυρηλάτηση της προσωπικότητας και το κλειδί για την τελική αποκρυστάλλωσή της.

Η παιδεία είναι φωτιά που κατακαίει τον παιδευόμενο. Τον παιδεύει, γιατί τον φέρνει αντιμέτωπο πολλές φορές με τα λάθη του, με τον εγωισμό του, με τον ίδιο του τον εαυτό. Η παιδεία είναι ελευθερία. Είναι κρίση και αγάπη για την αλήθεια, τη δικαιοσύνη και το κάλλος. Είναι πνεύμα και είναι πολιτισμός.

Αν τα βιβλία είναι εγχειρίδια εκπαίδευσης, η παιδεία είναι η νοερή φωτιά που τα καταβροχθίζει μετατρέποντας την τυποποιημένη, χάρτινη πληροφορία σε κάτι ανώτερο, επεξεργασμένο, αιθέριο. Μέσω της κρίσης την μετατρέπει σε γνώση.

Κι όμως το σχολείο, αυτό που σαν απώτερο σκοπό είχε την καλλιέργεια των πρώτων σπόρων Παιδείας στην ψυχή του μαθητή, απέτυχε. Πλέον το σχολείο δεν καλλιεργεί, αλλά απαλλοτριώνει, καλύπτει με τσιμέντο τα έμφυτα χαρίσματα και ταλέντα του μαθητή, πνίγει τη φωνή της αλήθειας και καταστρατηγεί τη δικαιοσύνη.

Το σχολείο γίνεται μια πεζή ζούγκλα πληροφοριών, όπου επιβιώνει εκείνος που εκπαιδεύεται καλύτερα και πατάει δυνατότερα επί πτωμάτων. Σε μια κοινωνία πληροφοριών θα πίστευε κανείς ότι το σχολείο, το σύστημα "παιδείας", θα έπρεπε να έχει απαλλαγεί από τα συμπλέγματα παροχής τυποποιημένων γνώσεων που το χαρακτήριζαν μερικές δεκαετίες πριν. Κι όμως παραμένει ίδιο και απαράλλαχτο. Όαση μεταξύ λιμνών...

Και είναι να απορεί κανείς, γιατί πρέπει να εμπιστευτεί το σχολείο και όχι το internet. Γιατί οι τυποποιημένες πληροφορίες του σχολείου είναι πιο έγκυρες; Επειδή της υπογράφει το Μεγάλο Συμβούλιο των Φωτισμένων Δασκάλων του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου μέσα στο άβατο ενός ιπτάμενου παλατιού πάνω από κάποιο απάτητο βουνό που το φυλάνε δράκοι που φτύνουν πύρινες μπάλες; Όμως κανείς δεν αναρωτιέται. Μόνο δέχεται παθητικά, βλακωδώς ήρεμα και δουλοπρεπώς υποτακτικά. Αυτά είναι τα αντανακλαστικά που καλλιεργεί το σχολείο. Αντανακλαστικά παράλυτου προβάτου που το σουβλίζουν ζωντανό.

Δεν πρέπει να είναι αυτός ο ρόλος του σχολείου. Το σχολείο, το σύστημα, πρέπει να παρέχει αγωγή. Να παρέχει παιδεία. Να βοηθάει στην καλλιέργεια του πνεύματος, στην εμφάνιση των χαρισμάτων των μαθητών, στην απόκτηση της αίσθησης του μέτρου, του δικαίου, του σωστού. Να οδηγεί στην αρχή του δρόμου της αρετής, της ηθικής και της αλήθειας.

Και αυτά ακούγονται όλα πολύ ωραία και φιλοσοφημένα, όμως είναι δυνατόν να εφαρμοστούν; Συμφέρει στο σύστημα να βγουν οι μαθητές σκεπτόμενοι πολίτες από τους 4 τοίχους του εκπαιδευτηρίου; Συμφέρει στο σύστημα να δρουν οι πολίτες με σκέψη κριτική; Συμφέρει να γίνουν άνθρωποι;

Αυτά τα ερωτήματα πρέπει να απαντήσουμε πρώτα. Και στην απάντησή τους ίσως μας βοηθήσει το γεγονός ότι αν και ακόμη και τα ραδίκια καταλαβαίνουν πια ότι μόνο παιδεία δε λέγεται αυτό που παρέχει το εκπαιδευτικό σύστημα, εν τούτοις το αρμόδιο Υπουργείο, αυτό που αναλαμβάνει το έργο δηλαδή, ονομάζεται με στόμφο και χάρη "Υπουργείο Παιδείας".

Δε θα μιλήσω για προπαγάνδα. Εξ'άλλου οι σκέψεις που παρουσιάστηκαν παραπάνω δεν έχουν σκοπό την εκπαίδευση, αλλά την παράθεση ερεθισμάτων για την αναζήτηση του Ιερού Δισκοπότηρου κάθε όντος που θέλει να λέγεται άνθρωπος (άνω θρώσκων). Tην αναζήτηση της Παιδείας.